درخت شالک با نام علمی Populus nigra گونهای صنوبر متعلق به خانواده SALICACEAE (بیدها) میباشد. این درخت بومی اروپا، جنوب غرب و مرکز آسیا و شمال غرب آفریقا است و در بعضی نقاط ایران مانند حسنبگلو، ارسبارن، حیران، دامنههای جنوبی البرز، چهار محال و بختیاری و سروستان به صورت طبیعی میروید. این درخت با نامهای تبریزی، لشه قَلَمه، صنوبر لمباردی راجی، کبوده، سفیدار و سپیدار نیز خوانده میشود.
قامت درخت شالک تا ارتفاع ۳۰ متر میرسد و دارای شاخههای موجدار و انشعابات زیاد است به طوری که شاخههای باز آن تاجی به گستردگی ۸ – ۳ متر میسازد. تنهی درخت نیز دارای قطری تا ۱.۵ متر بوده و تا حدودی موجدار میباشد. پوست تنه در ابتدا سبز مایل به خاکستری است و پس از مدتی سیاه میگردد. برگها به فرم لوزی تا مثلث و به طول ۹ – ۵ سانتیمتر و عرض ۸ – ۲ سانتیمتر هستند. این درخت خزانکننده است و برگها هنگام خزان به رنگ زرد در میآیند. این درختان اغلب در حاشیه مزارع، باغها و پارکها کاشته میشود.
درخت شالک مانند اغلب گونههای صنوبر دو پایه بوده و گلهای نر و ماده بر روی درختان جداگانه قرار دارند. جوانهها به رنگ زرد، معطر و چسبناک هستند. گلهای این درخت به صورت شاتونهایی با ۳۰-۵۰ گل پایک دار است. شاتونها خوشهای بوده و گردهافشانی آنها توسط باد انجام میگیرد. میوهی درخت نیز به صورت کپسول میروید و بذرها در درون آن توسط دو شکاف بیرون میریزند. در انتهای هر بذر کرکهایی مانند ابریشم و به رنگ سفید قرار دارد که باعث پخش و انتشار بهتر آنها میشود.
برگها و سرشاخههای گلدار این درخت دارای خاصیت درمانی است و در طب سنتی جهت درمان نقرس، سیاتیک، بواسیر و روماتیسم مورد استفاده قرار میگیرند. اسفند و فروردین هنگام برداشت جوانهها و پوستهها میباشد. برای استفاده از جوانهها باید زمانی که آنها در پوسته چسبناک هستند از روی درخت چیده شوند.
ریشههای درخت سپیدار بسیار قوی و نفوذکننده هستند و در صورت وجود آنان در کنار لولهها و ساختمانها موجب آسیب میشوند. با وجود ریشههای قدرتمند، این درخت در برابر خشکی مقاومت خوبی از خود نشان میدهد. آبیاری بیش از اندازه شالک باعث آسیب به آن میشود.
گونههای صنوبر سریعالرشد است و ۱۵ – ۱۰ برابر بیش از سایر درختان چوب تولید میکنند. در کشورمان بیش از ۸۰ درصد از کاشت نهال برای تولید چوب غیر جنگلی به کاشت صنوبریان اختصاص دارد که از این میزان، ۲۷ درصد در شمال کشور و عمده آن در استان گیلان انجام میگیرد. این درختان از طریق قلمهزنی در اسفند و فروردین قابل تکثیر هستند.
چوب شالک، سبک، متخلخل، به رنگ سفید و دارای گره است.
نویسنده: مطهره سادات میرلوحی
