شمشاد از دو خانواده مهم Celastracea و Buxus که یکی از درختان همیشه سبز است و در ایران، به نامهای شُمشاد، کیش، شوشار، شار، شَر و شهر نیز خوانده میشود. این درختچه سرسبز، بومی آسیا، اروپا و آفریقاست و در کشور ما مناطقی در استانهای گرگان، مازندران و گیلان را در برگرفته است. به طور کلی، ۷۲ هزار هکتار از جنگلهای شمالی ایران با این گیاه زیبا پوشیده شده و متأسفانه بیش از ۴ هزار هکتار از این اراضی، مورد حمله آفتی به نام “شبپره” قرار گرفته است.
برگهای شمشاد، براق و چرمی با شکلی تخممرغی و لبههای دندانهدارِ ریز بوده و در گونههای مختلف به رنگهای سبز یا ابلق دیده میشوند.
شمشادها علاوه بر مقاومت بالا در برابر سرما و گرما، بسیار هرسپذیر بوده و اشکال خلاقانه و زیبایی را میپذیرند. به همین دلیل، از مهمترین گیاهان در فضای سبز، ایجاد پرچین و دیوار سبز هستند. همچنین با ایجاد جنگلهای شمشاد از جابجایی شنها در سواحل جلوگیری میکنند.
همانطور که بیان کردیم، شمشادها گیاهانی مقاومی هستند؛ اما در آب و هوای گرم و مرطوب رشد بهتری خواهند داشت. این گیاه بسیار کند رشد بوده و در طول یک سال، یک میلیمتر قطورتر شده و پس از ۵ سال تنها یک متر قد میکشد.
علاوه بر شبپره، بیماریها و آفتهایی نظیر سفیدک، شپشک آرد آلود، قارچ فیتوفترا یا بلایت، قارچ آنتراک نوز و گال شمشاد زندگی این درخت را تهدید میکند.
تاکنون۱۷۶ گونه مختلف از این گیاه شناسایی شده که در ادامه به تعدادی را به اختصار بررسی میکنیم:
شمشاد جنگلی
این گونه از شمشاد با نامهای شمشاد هیرکانی، خزری، وحشی و معمولی و نام علمی Buxus sempervirent شناخته میشود. این شمشاد با قامتی حدود ۱ تا ۹ متر، در دسته درختان کوتاه قد قرار گرفته و تمام اجزای آن سمی است. این درخت به آفتاب کامل و خاک مرطوب نیاز داشته و در صورتی که هرس نشود، گلهایی زرد رنگ میرویاند.
شمشاد رسمی یا ژاپنی
بومی ژاپن بوده و با نام علمی E.japenese spindle شناخته میشود. برگهای این درخت سبز تیره و میوههای آن صورتی و نارنجی هستند. در بهار گلهایی به رنگ سبز مایل به سفید بر شاخهها میروید.
شمشاد نعنایی
یکی از ارقام ژاپنی، با نام علمی Euonymus japenonica microphylla است. این گونه دارای برگهای سبز یکدست یا به صورت ابلق (نقطهدار) است. شمشاد نعنایی نسبت نوع رسمی به آب کمتری نیاز داشته و هوای سرد را بیشتر از هوای گرم ترجیح میدهد.
شمشاد پرتقالی یا ساقه طلایی
این شمشاد با نام علمی E.firtunei از زیباترین گونههای ابلق است که به رنگهای کرم، نارنجی و زرد دیده میشود. این درخت در شرایط مساعد به صورت خزنده نیز رشد کرده و سطح زمین و تنه درختان را در برمیگیرد؛ ارتفاع رشد عمودی آن تا ۲۰ متر میرسد.
نویسنده: مطهره سادات میرلوحی
