معرفی درخت زبان گنجشک

درخت زبان گنجشک با نام انگلیسی Ash و نام علمی Fraxinus excelsior از راسته نعناسانان و بومی مناطق معتدل نیم‌کره شمالی در قسمت‌هایی از اسکاندیناوی، شبه جزیره ایبری، ترکیه و قفقاز و کوه‌های البرز در ایران است. این درخت در ایران در گویش‌های مختلف، به نام‌های ون، اش، دردار، بناو، اهر، وند، ونو، نباوج، قوش دیلی، تلک و تلکوچی، خوش تباخ، لسان العصفور، لسان العصافیر، بنوش و سروو خوانده می‌شود و علت نام‌گذاری آن به زبان گنجشک، شکل ظاهری میوه‌های می‌باشد.

تاکنون ۶۵ گونه از این درخت شناخته شده است. بر اساس گونه‌های مختلف، ارتفاع این گیاه از ۹ تا ۴۰ متر و قطر تنه از ۱ تا ۲ متغیر است. پوست تنه درختان جوان صاف بوده و به مرور زمان با رشد درخت، شکاف‌هایی عمیق بر پوسته پدیدار شده و رنگ آن از خاکستری به سیاه میل می‌کند.

تاج درخت زبان گنجشک به شکل کروی و سایه‌افکن است و برگ‌ها از ۷ تا ۱۳ برگچه بیضی و کمی نوک‌دار تشکیل شده است.

در زمستان جوانه‌هایی به رنگ سیاه و قهوه‌ای و به صورت مخملی انتهای شاخه‌های نرم می‌روید. این درخت یک پایه بوده و گل‌های نر و ماده به صورت جداگانه بر روی یک درخت قرار دارد. این گل‌ها در فروردین و اوایل اردیبهشت قبل از رویش برگ‌ها به صورت خوشه‌ای پدید می‌آیند. گرده‌افشانی نیز بر عهده باد است. پس از خشک شدن گل‌ها، نوبت به رویش برگ‌ها می‌رسد.

میوه‌های این درخت، فندوقه (سامار) به طول یک سانتی‌متر و به صورت خوشه‌هایی از شاخه‌ها آویزان هستند. میوه‌های سبز و کال در صورت کشت شدن، بلافاصله جوانه می‌زنند؛ اما میوه‌های قهوه‌ای بالغ، برای جوانه زدن به حداقل ۱۸ ماه زمان نیاز دارند.

درخت زبان گنجشک، رشدی متوسط تا سریع داشته و به عنوان درخت سایه‌افکن در حواشی خیابان‌ها کاشته می‌شود. این درخت به طور متوسط، ۲۵۰ _۲۰۰ سال عمر می‌کند. خاک مرطوب و حاصل‌خیز بهترین شرایط برای رشد درخت ون می‌باشد.

اجزاء مختلف این درخت خواص دارویی مانند بهبود نقرس، تب، یبوست، رماتیسم، تنگی نفس، سرفه مزمن، کمر درد، رفع انگل روده و… دارد.

چوب زبان گنجشک که به چوب اش نیز مشهور است بسیار محکم بوده و در صنایع مختلف چوبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در گذشته از چوب اش برای ساختن دسته شمشیر و تبر استفاده می‌شد. امروزه نیز از این چوب در ساخت راکت تنیس، چوب و میز بیلیارد، ماکت‌های هواپیمایی و… بهره برده می‌شود. در نوشتار آینده، به بررسی عمیق‌تر چوب درخت زبان گنجشک می‌پردازیم.

نویسنده: مطهره سادات میرلوحی