درخت مای مرز با نام علمی Juniperus sabina گونهای سرو کوهی از خانواده Cupressaceae میباشد. این درخت بومی مناطقی از آفریقا، مرکز و جنوب اروپا و غرب و مرکز آسیا میباشد. درخت مای مرز در قسمتهایی از دامنه رشته کوه البرز، جنگلهای شمالی در نواحی گلستان شامل ارتفاعات کوه شاهوار، شاهکو، مازندران، نور، کجور و سواد کوه در ایران دیده میشود. این درخت در گویشهای مختلف با نامهای سرو کوهی، ریس و لمبیر و در طب سنتی اَبهَل و صافینا خوانده میشود.
این گیاه به صورت درختچههایی کوتاه به ارتفاع ۴ – ۱ متر میروید. برگها در دوره نونهالی به صورت سوزنی و به ابعاد ۱۰ – ۵ میلیمتر میباشند؛ در حالی که برگهای بالغ در درختچههای جوان به شکل فلسهایی به طول ۱ تا ۲ میلیمتر و به رنگ سبز با حالتی غباری دیده میشوند. برگهای مای مرز معطر است و از سرشاخههای آن نوعی اسانس به نام سابین استخراج میگردد.
این درختچه دو پایه بوده و گلهای نر و ماده در دو درخت متفاوت میرویند. البته در بعضی گونهها نیز درختانِ یک پایه وجود دارند. گلهای نر به صورت شاتونهایی بیضی به قطر ۴ – ۲ میلیمترمیباشد که با فلس پوشیده شده و در بهار گردهها را رها میکنند. شاتونهای ماده کروی شکل و به قطر ۹ – ۵ میلیمتر و دارای ۳ فلس محدب همراه با ۳ – ۱ عدد بذر دیده میشوند . این شاتونها به رنگ آبی مایل به سیاه و شکوفههایی مومی هستند. از میوهها بوی تربانتین به مشام میرسد.
بهترین آب وهوا برای کشت مای مرز، مناطق گرمسیری و معتدل است. نور کامل برای رشد این درخت ضروری میباشد. اگر چه مای مرز توانایی تحمل خاک خشک را دارد، اما در خاکهای مرطوب رشد بهتری خواهد داشت.
امروزه از این درختچهها به عنوان گیاه زینتی در پارکها استفاده میشود. اجزای این درخت علاوه بر سمی بودن، دارای خواص دارویی و درمانی نیز میباشد. این گیاه جهت بهبود زخم، سوختگی، درمان عفونتهای ادراری، درمان سنگ کلیه و مثانه، تسکین درد قاعدگی، قطع خونریزی، درمان اگزما و مشکلات پوستی و درمان تبخال و زگیل مورد استفاده قرار میگیرد.
عصاره سرشاخهها و میوه این درخت در صنعت عطرسازی، ساخت پمادهای پوستی و حشرهکشها کاربرد دارد. باید توجه داشت که مصرف بیش از حد این گیاه خطرناک بوده و موجب سقط جنین نیز میگردد.
نویسنده: مطهره سادات میرلوحی