گیاه آقطی سیاه با نام علمی SAMBACUS NIGRA متعلق به خانواده ADOXACEAE میباشد. این درخت بومی اروپا، آفریقا و جنوب غربی آسیاست. آقطی در گویشهای مختلف فارسی انگور کولی و خمان کبیر و در زبان انگلیسی به Elder berry ،Black elder،European elder ،Eueopean black elder berr نیز خوانده میشود.
این گیاه معمولاً به صورت درختچههایی در حواشی جادهها و جنگلها در نواحی مرطوب میروید و ارتفاع آن به متر۱۰ میرسد. به علاوه، در صورت وجود شرایط مطلوب، ابن درختچهها به درخت با تنه محکم تبدیل میشوند. پوست تنه درخت خاکستری روشن است و شیارهایی بر سطح آن دیده میشود. از درختچههای آقطی به عنوان گیاه زینتی، پرچین و جداکننده برای مرزبندی استفاده میشود. باید توجه داشت که تمام اجزای سبز گیاه سمی هستند.
سرعت رشد آقطی نسبتاً کم است و ۲۰ – ۱۰ سال زمان برای رشد نهایی خود نیاز دارد. شاخهها در ابتدا به رنگ سبز و همراه با منافذ قابل تشخیص هستند و به مرور زمان به رنگ قهوهای گراییده و منافذ آن سفید میگردند. برگها به صورت مرکب و شامل ۷ – ۵ برگچه به طول ۱۲ – ۶ سانتیمتر میباشند. این برگها به فرم تخممرغی، نوکتیز و دندانهدار هستند. سطح روی برگها سبز تیره و غیر براق و سطح زیرین به رنگ سبز روشن بوده و کرکهایی در محل رگبرگها دیده میشود. آقطی گیاهی خزانکننده است و برگها در پاییز قبل از ریزش به رنگ زرد و نارنجی در میآیند.
گردهافشانی این گیاه توسط حشرات صورت میگیرد. گلها اواخر بهار و اوایل تابستان پیدار شده و دارای گلبرگهایی به رنگ سفید مایل به کرمی و کاسبرگهایی سبز و کوتاه میباشند. این گلها دو جنسه بوده و پایهی نر و ماده را به طور همزمان در خود دارند.
میوهها نیز کروی با قطر ۵ میلیمتر و به رنگ سیاه یا سیاه مایل به آبی سیر و بنفش میرویند و در اواخر پاییز بالغ میگردند. این میوهها براق و صیقلی و دارای بافتی گوشتی و آبدار هستند. میوه نیز دارای مقدار کمی ماده سمی است که در صورت مصرف خام باعث دل درد میشود. میوه آقطی به عنوان طعمدهنده و رنگدهنده به مربا و کیک استفاده میشود.
گیاه آقطی از دیرباز در طب سنتی دارای جایگاه ویژه و ارزش دارویی بوده است. گل، برگ و پوست داخلی ساقه آن از اجزای مورد استفاده گیاه هستند. از خواص این گیاه به درمان یبوست، رماتیسم، بواسیر، سرماخوردگی، بیماریهای تنفسی، نقرس، سل، شکستگی استخوان، برونشیت و ذاتالریه، کمکاری انقباضات روده بزرگ و… میتوان اشاره کرد.
نویسنده: مطهره سادات میرلوحی