درخت اردوج با نام علمی JUNIPERUS EXCELSA متعلق به خانوادهCUPRESSACEAE (سروها) و از گونهی سروهای کوهی میباشد. این گونه به سرو کوهی یونانی مشهور بوده و بومی شرق مدیترانه است. به طور کلی، جنس JUNIPERUS شامل ۵۰ گونه مختلف است که در سر تا سر نیمکره شمالی از شمال تا جنگلهای آفریقا و از آمریکای شمالی و مرکزی تا خاورمیانه و شمال هیمالیا در ارتفاعات گوناگون میرویند.
۵ گونه از این جنس به صورت درخت، درختچه و خزنده در ایران وجود دارد. اردوج به وسعت دو میلیون هکتار در کشور، در خراسان، دامنههای شمالی البرز، مناطق هزار مسجد، شهرستانک، ماز -دلیچایی، ارتفاعات جیرفت کرمان منطقه سربیژن، دلفارد و ارتفاعات حاجی آباد دیده میشود. این درخت در ایران از جمله درختان ممنوعالقطع محسوب میشود. به نظر میرسد در گذشته سرتاسر رشتههای البرز از گونههای مختلف اردوج پوشیده بوده و در اثر بهرهبرداری بیش از حد از تراکم آن کاسته شده است.
درخت اردوج در گویشهای مختلف با نامهای اُرس، وُرس، بُرس، هَوَرس، اَوِرس، اُرسا، اَرچا، آردئچ، آتوش، آردئش و کرمانجی نیز شناخته میشود. اردوج و به طور کلی سرو در فرهنگ ایران از گذشتههای دور نماد جاودانگی و نامیرایی بوده است. این نماد در سنگنگارههای قبل از اسلام و به شکل نماد ترمه در دوران پس از اسلام در هنرهای تجسمی و نگارگریهای ایرانی قابل مشاهده است.
همانطور که اشاره شد، اردوج به سه صورت درخت، درختچه و یا گیاه خزنده روییده و تا ارتفاع ۲۰ – ۶ متر رشد میکند. قطر تنه این درخت نیز به ۲ متر میرسد. شاخههای اردوج بلند و باریک و به قطر ۰.۷ تا ۱.۳ میلیمتر میباشد. سرو کوهی یونانی، دارای تاجی مخروطی، پهن یا گرد و نامنظم است. برگهای این درخت همانند برگهای درخت سرو کوهی ایرانی در نهالهای جوان به صورت سوزنی و به طول ۱۰ – ۸ میلیمتر بوده و در درختان بالغ به شکل فلسهایی به طول ۳ – ۰.۶ میلیمتر میرویند.
درخت اردوج دو پایه بوده و پایههای نر و ماده به صورت جداگانه بر روی دو درخت قرار دارند. مخروطهای نر به قطر ۴ – ۳ میلیمتر است و گردهافشانی آنها در اوایل بهار صورت میگیرد. میوه این درخت مشابه درخت مایمرز (سرو کوهی ایرانی) سِته و به قطر ۱۱ – ۶ میلیمتر میباشد. میوهها به رنگ آبی مایل به سیاه با جوانههای مومی سفید رنگ هستند و ۶ – ۳ عدد بذر را در درون خود جای دادهاند.
این درخت دارای عمر بسیار طولانی در حدود ۲۰۰۰ سال بوده و در برابر شرایط مختلف زیستمحیطی و آفات مقاومت بالایی از خود نشان میدهد. در برخی منابع آمده است، چوب الگوم که در کتاب مقدس انجیل به آن اشاره شده از این گونهی گیاهی می باشد.
نویسنده: مطهره سادات میرلوحی