درخت توس نقره‌ای با نام علمی Betula pendulaو نام انگلیسی birch از خانواده توسکایان و بومی اروپا، آمریکای شمالی، قفقاز تا ایران است. درخت توس در ارتفاعات طالقان، جنگل‌های چالوس، دره غربی شهرستانک و دریاچه ارومیه می‌روید. این درخت، به عنوان درخت ملی فنلاند شناخته شده است.
این درخت به سرعت رشد می‌کند و تا ارتفاع ۲۵ – ۱۵ متر می‌رسد و دارای تاجی هرمی و افشان به گستردگی ۱۰ متر است. عمر درختان توس ۱۵ – ۱۲۰ است. برگ‌های توس نقره‌ای به فرم لوزی و نوک تیز به طول ۷ – ۳ سانتی‌متر بوده و دندانه‌هایی در حاشیه آن‌ها دیده می‌شود. این درخت خزان‌پذیر است و در پاییز برگ‌ها به رنگ زرد طلایی تغییر می‌کنند.
تنه درخت باریک و بلند به قطر ۴۰ سانتی‌متر است. در سن بیست‌سالگی درخت، بر روی تنه سفید آن ترک‌هایی سیاه ایجاد شده و به صورت نوارهایی شبیه به کاغذ از تنه جدا می‌شود. تعداد این ترک‌ها با افزایش سن درخت، افزایش می‌یابد. از دیرباز پوست درخت توس برای مصارف دارویی مورد استفاده قرار می‌گرفت که در ادامه به شرح آن‌ها می‌پردازیم.
گرده‌افشانی درخت توس نقره‌ای توسط باد و در فصل بهار انجام می‌شود. میوه‌ی نر در پاییز به صورت شاتون‌هایی بلند و باریک روییده و گل‌های ماده در بهار پدیدار می‌شوند.
بهترین خاک برای رشد درخت توس نقره‌ای، خاک‌های لومی، شنی، ماسه‌ای و کمی اسیدی و مرطوب می‌باشد. این درخت ریشه‌های نسبتاً سطحی دارد اما در برابر بادهای سنگین مقاومت مطلوبی از خود نشان می‌دهد. درخت غان، مقاومت بالایی در برابر سرما نیز دارد و دمای ۸- تا ۱۶ درجه سانتی‌گراد به همراه آفتاب کامل، شرایطی ایده‌آل برای این درخت زیباست.
بهترین روش برای تکثیر این درخت، کاشت بذر می‌باشد. این گیاه برای جوانه زدن به تیمار سرمایی در دمای ۴ درجه سانتی گراد در محیطی مرطوب و به مدت ۱ تا ۳ نیاز دارد. در صورت کاشت بذر در فصل پاییز، نیاز به انجام تیمار سرمایی نیست. درخت توس نقره‌ای در برابر آفات و بیماری‌ها مقاومت زیادی ندارد. از آفات رایج تهدید‌کننده این درخت : شانکر، سفیدک، شته ها، ساقه خوارها و مینوز برگی را می‌توان نام برد.
چوب این درخت به رنگ سفید است و دارای بافتی سخت می‌باشد. از این چوب در ساخت ابزار و وسایل گوناگون و صنایع هنری کنده‌کاری مانند منبت‌کاری استفاده می‌شود.پوست آن نیز علاوه بر خواص دارویی برای تهیه رزین مورد استفاده قرار می‌گیرد. در سوئد از پوست این درخت برای تهییه نوعی نان استفاده می‌کنند.
همان‌طور که بیان کردیم، این درخت جایگاه ویژه‌ای در طب دارد. از خواص دارویی پوست، برگ و شیره این درخت ارزشمند به درمان بیماری‌های مثانه، نقرس، تب، سرماخوردگی، لک و بیماری‌های پوستی، رماتیسم، سر درد و سرگیجه، اگزما و… می‌توان اشاره کرد.
از عصاره غان برای معطر کردن چرم و تولید روغن قیر غان و نوعی نوشیدنی استفاده می‌شود.
نویسنده: مطهره سادات میرلوحی
