درخت مَمرَز، با نام علمی Carpinus betulus درختی پهنبرگ و از خانواده توسکایان است. این درخت، بومی اروپای مرکزی، غربی و جنوبی بوده و تا شرق اروپا در اوکراین و غرب روسیه نیز ادامه مییابد. این درخت در جنگلهای میان بند شمال ایران به وفور یافت میشود؛ به طوری که از نظر تعداد و حجم، از نخستین پوششهای گیاهی در جنگلهاست. ممرز معمولاً در ارتفاعات بیشتر از ۶۰۰ متر دیده میشود.
این درخت ارتفاعی برابر با ۱۵ الی ۲۵ متر دارد و حتی درختانی با ارتفاع ۳۰ متر نیز دیده میشود. تنه ممرز شیاردار بوده و پوست درخت صاف و به رنگ خاکستری است. برگهایی به طول ۵ تا ۹ متر، با رگههای برجسته و حاشیه دندهدار بر روی شاخهها خودنمایی میکنند. تاج زیبای ممرز متراکم و فشرده است و ۹ تا ۱۵ متر از فضای اطراف خود را در برمیگیرد. به همین دلیل به عنوان درخت سایه افکن در فضای سبز و محوطه سازی مورد استفاده قرار میگیرد. شاخهها با ارتفاع کم از زمین رشد کرده و این درخت را به گزینه مناسبی برای پرچین باغها تبدیل کرده است.
ممرز از گونه درختانی است که آب و هوای بسیار گرم و بسیار سرد را تحمل کرده و آسیبی نمیبیند. اما در شرایط آب و هوای گرم و مرطوب رشد بهتری خواهد داشت. اغلب خاکها به ویژه خاکهای دارای مقداری آهک، برای رشد ممرز ایدهآل هستند. اما باید توجه داشت که این گیاه، در خاکهای با اسیدیته زیاد به شدت آسیب دیده و نابود میشود. این درخت با شکوه، در تابستان نیازمند رطوبت هوا و خاک بیشتری است.
تکثیر طبیعی ممرز به روش گردهافشانی و بعد از روییدن برگهای تازه است. برای تهیه بذر این گیاه، زمانی که بالههای آن نرم و در حال تغییر به رنگ زرد است باید به جمعآوری و کاشت آنها اقدام کرد. زیرا با خشک شدن بذر، پوششی سخت بر روی آن ایجاد شده و رشد گیاه را به شدت کند و سخت میکند. بذرهای تازه باید به مدت ۳ تا ۴ ماه در هوای سرد قرار گیرند.
چوب ممرز در صنایع مختلف مانند خمیر کاغذ و مقوا، ساخت کلیدهای پیانو، تهیه ذغال، ساخت تراورس و… مورد استفاده قرار میگیرد. همچنین از الوارهای این چوب در ساخت سقفهای شیروانی بهره برداری میشود.
برگ و پوست این درخت نیز دارای خواص دارویی بوده و علاوه بر اثر قابض، در درمان گلودرد و تب نیز موثر است.
نویسنده: مطهره سادات میرلوحی