اسطخدوس (لاوندر) با نام علمی LAVANDULA STOECHAS متعلق به خانواده نعناعیان (LAMIACEAE) و بومی کوه‌های شمال اسپانیا و غرب مدیترانه می‌باشد. این گیاه با دیگر نام‌های خیردشتی، آنس لارواح، لاوند، ممسک الارواح، ضرم، زغلیل، رزالذهب، خیری، خرام، خرامی، آلاله، تلخ، گل لاوند و شاه اسپرم رومی و در زبان انگلیسی با نام‌های Spanish lavender،topped lavender نیز خوانده می‌شود. تاکنون ۳۹ جنس از اسطخدوس در جهان شناخته شده است.
این گیاه به صورت بوته‌هایی همیشه سبز و پر شاخه به ارتفاع ۶۰ – ۳۰ متر می‌روید. ساقه‌های گیاه دارای مقطع ۴ گوشه و ساقه‌های گل‌دهنده بدون برگ می‌باشند. برگ‌ها کشیده، متقابل، و دارای کرک‌های سفید هستند. این برگ‌ها به صورت سنبله در پاییز روییده و به رنگ‌های خاکستری، سبز، صورتی یا بنفش دیده می‌شوند.
گل‌های لاوندر در تیر و مرداد در طیف وسیعی از رنگ‌های بنفش و ارغوانی پدیدار می‌شوند. گل‌ها با بخشیدن جلوه‌ای زیبا، آن را به یک گیاه زینتی تبدیل می‌کنند. اسطخدوس در حدود ۳ سال پس از کاشت، بیش‌ترین میزان گل‌دهی و ارتفاع را داراست. سرشاخه های دارای برگ و گل لاوندر برای مصارف درمانی و اسانسگیری مورد استفاده قرار می‌گیرند. بهترین زمان برای برداشت گیاه لاوندر، روزهای آفتابی، گرم و خشک است که ۵۰% گل‌ها باز شده‌اند.
عطر اسطخدوس باعث دفع حشرات و جلوگیری از آسیب به سایر محصولات باغ و مزارع می‌گردد. از طرف دیگر، گل‌های آن بسیار مورد علاقه زنبورهای عسل بوده و عسل تولید شده از آن دارای کیفیت و خواص دارویی زیادی می‌باشد. امروزه به دلیل مصارف و خواص متنوع اسطخدوس، مزارع زیادی برای کشت آن به وجود آمده‌اند. بوته‌های اسطخدوس همچنین، برای ایجاد پرچین گزینه مناسبی هستند. میوه لاوندر شامل ۴ فندوقه است که پس از بالغ شدن به فرم بیضی و رنگ قهوه‌ای شفاف در می‌آیند.
لاوندر دارای سیستم ریشه‌ای قوی و نفوذگر است؛ به طوری که به آب‌های زیرزمینی دسترسی یافته و به خشک‌سالی مقاوم می‌گردد. این گیاه تا ۱۵ سال در زمین اولیه باقی می‌ماند؛ بنابراین قبل از کاشت باید شرایط مناسب و کافی برای رشد آن در نظر گرفته شود.
از خواص این گیاه معجزه‌گر درمان زخم‌ها، رماتیسم، زکام، آسم، برونشیت، دل‌پیچه، درد سینه، تنگی نفس، میگرن، سرفه، اگزما، اختلالات دستگاه گوارش و بهبود درد و جای نیش حشرات را می‌توان نام برد. لاوندر همچنین بی‌حس‌کننده، آرام‌بخش، ضدباکتری و نوعی آنتی‌بیوتیک طبیعی، افزایش‌دهنده شیر مادر، نشاط‌آور، باز کننده انسداد عروق، مسهل بلغم و سودا به ویژه سودای مغز و ضدعفونی‌کننده دستگاه مجاری ادراری نیز می‌باشد.
به علاوه، این گیاه در آروماتراپی (رایحه درمانی) یکی از مؤترین اسانس‌ها به شمار می‌آید. اسطخدوس در صنعت عطرسازی، اسپری‌های خوش‌بو کننده و حشره‌کش‌ها و همچنین تولید مواد آرایشی و بهداشتی کاربرد گسترده‌ای دارد.
نویسنده: مطهره سادات میرلوحی
