درخت بادام کوهی با علمی Amygdalus scoparia Spach متعلق به خانواده Rosaceae (گلسرخیان) میباشد. این درخت بومی نواحی کوهستانی ایران شامل رشته کوه زاگرس و استانهای ایلام، کرمانشاه، لرستان، مرکزی، خوزستان، فارس، هرمزگان، بوشهر، کرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان، تهران، یزد، چهار محال و بختیاری و کشورهای همسایه ایران در غرب میباشد. درخت بادام کوهی در گویشهای مختلف با نامهای بخورک، اَلوک، بادامک، بارشین، بادامچه، جرگه، الوگ، بادامشک، آق چالی، قره چالی، ارژن، آرجن، تنگیس، تنگیز، آخورک، اخرک، ارجنک و ارژنگ نیز خوانده میشود.
بادام کوهی اغلب به صورت درختچه روییده و تا ارتفاع ۳ – ۲ متر رشد میکند. این درختچه دارای ساقههای همیشه سبز و انبوه است. ساقهها بدون اعوجاج و به صورت سوزنی بوده و در طول یک سال با توجه به شرایط آب و هوایی ۲ – ۱ میلیمتر به صورت قطری رشد میکنند. برگهای درخت در بهار روییده و ریز، دارای لبههای دندانهدار یا کنگرهای و نوک تیز هستند. درختچه بخورک معمولاً در تابستان بدون برگ است.
گلهای درخت بادام کوهی در فصل بهار و قبل از رویش برگها روییده و سر تا سر شاخهها را میپوشاند. به طوری که درختچه به صورت تودهای سفید یا صورتی کمرنگ دیده شده و منظره زیبایی پدید میآورد. این گلها معطر بوده و میتوان گفت از پرخاصیتترین گلهای دارویی در کشور به شمار میرود. زنبوران عسل علاقه بسیاری به گلهای بخورک داشته و عسل حاصل از آن دارای خواص دارویی شگفتانگیزی میباشد.
میوه این درخت تخممرغی به قطر ۲۰ میلیمتر است که توسط پوستهای سبز رنگ و کرکدار پوشیده میشود. پوسته درونی قهوهای و سخت است. مغز بادام کوهی به طور طبیعی تلخ است و پس از فرآیندی که توسط اهالی این مناطق انجام میشود، فرآوری و شیرین میگردد.
این درخت دارای ریشههای نافذ و قوی بوده که علاوه بر افزایش مقاومت آن در برابر خشکی، برای تثبیت خاک و کنترل سیلاب نیز مؤثر است. ریشه این گیاه نیز دارای خواص دارویی میباشد.
از درخت بادام کوهی صمغی استخراج شده که زودو، جودو یا صمغ فارسی نامیده شده و مصارف صنعتی، آرایشی و بهداشتی و دارویی دارد. در قدیم نیز در کارگاههای نمدمالی از آن به عنوان آهار کلاه نمدی استفاده میگردید. چوب این درختچه که در برخی مناطق به آن تخسار گفته میشود، جهت بافت سبد مورد استفاده قرار میگیرد.
اجزای مختلف این گیاه ارزشمند ضد عفونیکننده، تسکیندهنده درد، تقویتکننده بینایی، بهبود دهنده شوره و نابودی شپش موی سر، درمانکننده زخمهای چرکی، درمان آلرژی، مسهل، تمیزکننده طحال و کلیه و دفعکننده کرمهای روده میباشد.
نویسنده: مطهره سادات میرلوحی
