معماری رمانسک به نوعی به آغاز سبک معماری در اروپا در قرن ۱۰ میلادی اشاره دارد و همانطور که از نامش پیداست، بر پایهی، شیوههای معماری رومیها استوار گشتهاست. این معماری در ایتالیا، اسپانیا و بخشهایی از فرانسه پدید آمد و به تدریج در دیگر نقاط اروپا گسترش یافت.
در این سبک، معماران از سیستم طاقها و ستونهای ساختمانهای مسیحی رومی الگو گرفته و از آن برای ساخت کلیساها، عبادتگاهها و قلعهها در اروپا بهره بردند. به طور کلی ویژگیهای سبک رمانسک را میتوان اینگونه خلاصه نمود: دیوارهای ضخیم، ستونهای مقاوم، طاقهای گرد (رومی) و برجهای بزرگ. از ستون در بناهای رمانسک، استفادهی بسیاری میشد که تنوع بالایی از لحاظ جنس و سبک دکوری داشتند. یکی از ویژگیهای رایج معماری رمانسک، به هم پیوستن دو پنجرهی طاقدار یا گذرگاه طاقدار به یکدیگر است که با یک ستون بزرگ یا ستون باریک از یکدیگر جدا میشوند و داخل یک طاق بزرگتر قرار میگیرند.
به علت گذرا بودن این سبک معماری و تکمیل و تصحیح آن توسط سبک معماری گوتیک، بهتر است به معرفی سبک گوتیک نیز پرداخته و خصوصیات این دو سبک معماری را از منظر مقایسه توضیح دهیم.
معماری گوتیک در قرن ۱۲ میلادی در اروپای غربی و مرکزی رواج پیدا کرد. نام گوتیک را نویسندگان ایتالیایی دوران رنسانس به این سبک معماری اطلاق کردند زیرا از نظر آنان، این سبک، تقارن هندسی نداشت و در نگاهشان زشت و غیر کلاسیک جلوه میکرد اما در واقع، زیبایی و روشنایی را به معماری وارد کرده است. طاق نوکتیز، پشتبند معلق (شمشیری) و قوس جناغی (دندهدار) از ویژگیهای رایج سبک گوتیک به شمار میروند و معماران به کمک آنها میتوانستند ساختمانهای بلندتر و محکمتری را بنا کنند.
در قبل گفتیم که در معماری رمانسک، طاقها به صورت گرد (نیمدایرهای یا رومی) بودند که محدودیتهایی در رابطه با استرسلاین (Stress line) داشت. استرس لاین، همان جهت و مسیری است که طاق، فشار وارده بر خود از سمت بالا را پخش میکند. استرسلاین طاقهای رومی معمولاً افقی است و فشار وارده از بالای این طاقها به اطراف آنها وارد میشود. به همین دلیل است که برای ساخت بناهای رمانسک میبایست از دیوارهای ضخیم و پنجرههای کوچک استفاده میکردند تا توان تحمل وزن سقف را داشته باشند. در مقابل، استرس لاین طاقهای نوکتیزگوتیک عمدتاً عمودی است و بیشتر فشار وارده بر طاق از بالا، به سمت پایین و ستونهای حامل هدایت میشود. پشتبندهای معلق و قوس جناغی نیز به منظور انتقال بار سنگین ساختمان به زمین و ستونها در این سبک رواج یافت تا دیگر نیازی به دیوارهای بزرگ و ضخیم نباشد و تمرکز، روی ارتفاع و نورپردازی توسط پنجرههای بزرگ قرار گرفت. کلیسای جامع پیزا و کلیسای نوتردام از آشناترین بناهای این دو سبک هستند.
